ابوالحجاج یوسف بن عبدالرحیم قرشی مهدوی اقصریاَقْصُری، ابوالحجاج یوسف بن عبدالرحیم بن غُزی قرشی مهدوی (د ۶۴۲ق/۱۲۴۴م)، عارف ، زاهد و از مشایخ صوفیه مصر ، منسوب به اقصر، شهری در سواحل شرقی رود نیل است. ۱ - اشتغالاز تاریخ ولادت و جزئیات زندگی او اطلاع دقیقی در دست نیست، تنها می‌دانیم که ابتدا به شغل دیوانی اشتغال داشته، سپس به تصوف روی آورده، و مرید عبدالرزاق، شاگرد ابومَدین مغربی، شده است. [۱]
جعفر ادفوی، الطالع السعید، ج۱، ص۷۲۳، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
[۲]
عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۷، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
به گفته ادفوی، وی محضر عبدالرحیم بن حجون (د ۵۹۲ق) را نیز درک کرده بود. [۳]
عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۷، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
۲ - شاگرداناز شاگردان او می‌توان از علی ادفوی، علی بن بدران، شماس سفطی، ابراهیم فاوی، برهان کبیر، بدر دمشقی و مفرّج دمامینی نام برد. [۴]
جعفر ادفوی، الطالع السعید، ج۱، ص۷۲۳، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
[۵]
عمر بن ملقن، طبقات‌الاولیاء، ج۱، ص۴۸۱، به کوشش نورالدین‌شریبه، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳ - وفاتوی در اقصر درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. [۶]
جعفر ادفوی، الطالع السعید، ج۱، ص۷۲۴، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
[۷]
ابن بطوطه، رحلة، ج۱، ص۷۰، به کوشش محمد عبدالمنعم عریان، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
[۸]
سیوطی، حسن المحاضرة، ج۱، ص۵۱۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب العربیه، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۹]
محمد بن ایاس، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، ج۱ (۱)، ص۲۷۶، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
[۱۰]
عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۷، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
۴ - زیارتگاهفرزند او نجم الدین احمد پس از درگذشت پدر بر مزار او ضریحی ساخت. [۱۱]
جعفر ادفوی، الطالع السعید، ج۱، ص۱۵۴، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
[۱۲]
عمر بن ملقن، طبقات‌الاولیاء، ج۱، ص۴۸۲، به کوشش نورالدین‌شریبه، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
[۱۳]
عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۷، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
به سبب اعتقادی که مردم در زمان حیات اقصری به وی یافته بودند، پس از درگذشت او نیز بسیاری به زیارت مزار وی می‌آمدند. [۱۴]
جعفر ادفوی، الطالع السعید، ج۱، ص۷۲۴، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
[۱۵]
عمر بن ملقن، طبقات‌الاولیاء، ج۱، ص۴۸۱، به کوشش نورالدین‌شریبه، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
[۱۶]
یوسف نبهانی، جامع کرامات الاولیاء، ج۲، ص۵۳۱، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
۵ - کراماتکراماتی به او نسبت داده‌اند و به معراج او در شب نیمه شعبان معتقدند و همه ساله این شب را جشن می‌گیرند. [۱۷]
جعفر ادفوی، الطالع السعید، ج۱، ص۷۲۴، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
[۱۸]
عمر بن ملقن، طبقات‌الاولیاء، ج۱، ص۴۸۱، به کوشش نورالدین‌شریبه، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۶ - اهل و جداز سخنانی که از اقصری در کتب صوفیه نقل شده، چنین بر می‌آید که او اهل وجد و سماع بوده، و در حال وجد به شعر سرودن نیز می‌پرداخته است. [۱۹]
عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۵۸- ۱۵۹، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
۷ - اثرتنها اثری که از اقصری باقی مانده، ارجوزه‌ای است در توحید شامل ۳۲۸، ۱بیت متضمن اصول دین و ادله توحید که ابوعلی عمر بن ابی عبدالله سکونی اشبیلی، شرحی بر ابیات آن نوشته است. نسخه خطی این منظومه در کتابخانه عمومی رباط، و شرح آن در دارالکتب مصر موجود است. [۲۰]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۲۳۶.
[۲۱]
ی س و عبدالله رجراجی علوش، فهرس المخطوطات العربیة، ج۱ (۲)، ص۲۴۹، پاریس، ۱۹۵۴م.
۸ - فهرست منابع(۱) محمد بن ایاس، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م. (۲) ابن بطوطه، رحلة، به کوشش محمد عبدالمنعم عریان، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م. (۳) عمر بن ملقن، طبقات‌الاولیاء، به کوشش نورالدین‌شریبه، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م. (۴) جعفر ادفوی، الطالع السعید، به کوشش سعد محمد حسن، قاهره، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م. (۵) خدیویه، فهرست. (۶) سیوطی، حسن المحاضرة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب العربیه، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. (۷) عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م. (۸) ی س و عبدالله رجراجی علوش، فهرس المخطوطات العربیة، پاریس، ۱۹۵۴م. (۹) یوسف نبهانی، جامع کرامات الاولیاء، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اقصری»، ج۹، ص۳۷۸۶. |